پژوهش هاي جغرافيايي – شماره52 ، تابستان1384

= ;

پ= 688;وهش هاي جغرافيايي = – شماره52، تابستان1384

ص= 589; 91-77 =

ن= 5;حيه بندي بارش در شمالغرب و غرب ايران=

بر مبناي تحليل مؤ= ل<= /i>ّفه هاي اصلي مقادير كواريانس١

دكتر حسن حيدري - = استا= 83; يار گروه جغرافيا ، دانشگاه زنجان

پذيرش مقاله= : 9/12/82

چك= ;يده

        =    مقاديركو= 5;ريانس بارش ماهانه در 26 ايستگاه هواشناسي در شمالغرب كشو= 85; با طول دورة <= span lang=3DAR-SA style=3D'font-size:11.0pt;font-family:"B Lotus"'> آماري= چهارده ساله مورد بررسي قرار گرفت. بر اين اساس مقادير كواريانس با روش تحليل مؤلّفه هاي اصلي٢ و تجزي= 7; خوشه اي٣ مورد بررسي قرار گرفت.رو= 588; تحليل مؤلّف= 07; هاي اصليš= 8; سه مؤلّفه را به ترتيب: با= ;رش فصل خشك،تراكم اصلي فصول بارش،افت مح= 04;ّي بارش مشخ¡= 7;ص نمود كه اين سه مؤلّفه و تغيير پذير= 610; فضايي٤ آنها تفسير گرديد. تجزية خوشه اي امتيازات مؤ= 04;ّفه اي با تكنيك گروه بن= ;دي فاصله اي ^//وارد٥^//<= span lang=3DFA style=3D'font-size:11.0pt;font-family:"B Lotus"'> <= span lang=3DFA style=3D'font-size:11.0pt;font-family:"B Lotus";mso-bidi-language= :FA'>نواحي بارشي منطقة مورد مطالعه را مشخ¡= 7;ص نمود.

واژگ= ان كليدي: ايران،شمالŸ= 4;رب و غرب،بارش ،كواريانس،= 8;حليل مؤلّفه هاي ا= 589;لي.

مقدّ= مه

عنصر بارش يكي از عناصرمهمّ= اقليمي است ك= 607; از دير باز مورد توجّ= ه بشر بوده است.اهمّ= ي<= span lang=3DFA style=3D'font-size:13.0pt;font-family:"B Zar";mso-bidi-language:F= A'>ّت زياد اين عنص= 585; از يك طرف و نوسانات فراوان آن از طرف ديگر سبب شده كه اقليم شناسان و دان= 588;مندان علوم كشاورز= 10; به دنبال روش ها&= #1610;ي براي بيان ويژگي هاي بارش و به نحوي مدل بند= 610; آن باشند.در اين راستا تاكنون روش ها<= /span>ي متنوّعي ابداع شده است.يكي از روش هايي كه در سال ها&= #1610; اخير با گستر= 588; قابليت ها = و سرعت رايانه= ;ها نضج يافته،= استفاده از روش هاي چند متغيّ= ر<= span lang=3DFA style=3D'font-size:13.0pt;font-family:"B Zar";mso-bidi-language:F= A'>ة آماري است، ب<= span lang=3DFA style=3D'font-size:13.0pt;font-family:"B Zar";mso-bidi-language:F= A'>ه &#= 1591;وري كه هم اكنون عمد= 607; مقالات علمي در زمينة= مطالعة سري داده هاي اقليمي بـا استفاده از روش هـاي مـذكور مي باشد.

در زمينة بارش= ;، مقالات متعدّدي در خصوص استفاده از روش هاي چند متغيّ= ره منتشر شده اس= 578; كه از جمله شا&= #1582;ص ترين آنها كه به عبارتي اوّلي&= #1606; مقالات در اي= 606; زمينه مي باشـد، مي توان به داير١(1975)، وي&= #1604;موت٢ (1978و1977) ا&#= 1588;اره نمود. تأكي&= #1583; كلّيّة اقليم شناساني كه د= 585; اين خصوص مطالعات و مقالاتي داشته اند همواره بر كاهش مجموع داده ها، شنا= 582;ت روابط پنهان عددي و همچني= 606; ارائة تشابهات و اختلافات بي= 06; مجموعه داده ها بوده است؛ چر= ا كه شناخت اين تشابهات و اختلافات شر= 91; لازم در پيش بيني با مدل ها&= #1610; استوكاستيك٣ مي باشد .در ايران كارها= 10; كمّي در اين زمينه صورت گرفته است و اكثر مقالات = 605;نتشره صرفاً در زمي= 606;ة ناحيه بندي مناطق بر اسا= 587; جمع بارش سالانه و يا فصلي و همچني= 606; بررسي روابط همبستگي بار= 88; بين نواحي مختلف بوده ي= 575; آن كه ناحيه بندي عمدتاً بر مبناي ديدگاه سينو= 62;تيكي٤ صورت گرفته كه طيّ آن فراواني ورو= 83; توده هواهاي مختلف به كشو= 585; و اثرات بارش= 610; آنها مورد بررسي قرار گرفته است.در اين راستا هر چند در سال ها&= #1610; اخير تحليل ها&= #1610; چند متغيّ= ر<= span lang=3DFA style=3D'font-size:13.0pt;font-family:"B Zar";mso-bidi-language:F= A'>ة عناصر اقليم= 10; رواج خوبي يافته، ولي همچنان يك نو= 593; خلاء مطالعاتي در زمينة جنبه هاي مختلف و به &#= 1582;صوص استفاده از مقادير كواريانس در تحليل هاي چند متغيّ= ره وجود دارد.

در اين مقاله مبناي مطالع= 07; بر اساس ضريب كواريانس (c )و نه ضريب همبستگي (r)كه معمولاً براي سنجش تشابه بين دو ايستگاه استفاده مي ش= 608;د، بو&= #1583;ه و فرآيند منطقه بندي ب= 585; مبناي استفاده از ت= 581;ليل مؤلّفه هاي اصلي و تجزية خوشهاي مي باشد.اين روش از آن جهت مورد نظر قرا= 585; گرفت كه اوّ= لا<= /span>ً در روش همبستگي = 548; مقادير همبستگي بين دو متغيّ= ر<= span lang=3DAR-SA style=3D'font-size:13.0pt;font-family:"B Zar";mso-bidi-languag= e:FA'> با وجود مقادير استثنايي تغيير مي نمايد كه اين امر با كم شدن تعداد داده ه= 575; تشديد مي گردد. ثانياً در روش همبستگي، وجود مقادير استثنايي موجب غير خطّي شدن رابطة= بي= ن متغيّرها شده كه طبيعت= 575;ً اي= ن كار بر آورد داده ها را با مشكل مواجه م= 610; سا&= #1586;د.امر معمول در چني= 606; مواردي حذف مقادير در مح= 583;ودة 3S Χ± يا حذ = 1; كلّي مقادير استثنايي مي باشد كه موجبات حذف بعضي از مقادير در فرآيند سنجش تشابه شده و لذا نتايج توأم ب= ا نوعي خطا مي باشد در صورت= 610; كه در روش كواريانس اي= 06; مقدار در حدّ خيلي كم اس&= #1578; (ويلموت1978).ثا = 4;ثاً نظ= ر به اين كه عنصر بارش در ايران در خلا= 604; فصول و ساليا= 606; متمادي به= شد<= /span>ّت متغيّر مي باشد، لذا بنظر مي رسد ك&#= 1607; مقادير همبستگي بعض= 75;ً با توجّه به موارد مذكور شايد نتواند كلّ واقعيّ= ت ر= ا بيان نمايد، &#= 1670;نان كه ايستگاه ها&= #1610; منتخب در اين مطالعه عمدت= 75;ً انحراف معياري بيش ا= 586; 70 ميلي مت&= #1585; دارند كه بعض= 575;ً تا 30درصد بارش را شامل مي شود.با توجّ= ه ب= ه موارد مذكور ساختار ماتريس مقاديركوار¡= 0;انس بر اساس مد£= 7; تنظيم شد كه بنظر مي رس&= #1583; مد بسيار مناسبي در اي= ن نوع تحليل ها&= #1610; آماري باشد.بعد از انجام تحليل آماري،خوشه بندي و ترسيم نقشة رژيم ها&= #1610; بارش منطقة مورد مطالعه نيزب= 75; استفاده از اي&= #1606; متدولوژي به منظور نمايش يك ناحيه بند= 610; خيلي دقيق از رژيم ها صورت گرفت.

&n= bsp;

&n= bsp;

<= /b>مع&= #1585;ّفي داده ها

مقاد= ير بارش ماهانة چهارده (ازمه= 585;1365 لغايت شهريو= 85; 1378) در 26 ايستگاه هواشناسي در شمالغرب و غر= 576; كشور اخذ گرديد. بر اين اساس ماتريس اوّليّه داد= 07; ها در اندازة 156 × 26 به صورت مد p<= span dir=3DRTL> <= span lang=3DFA>تنظيم گردي&= #1583; كه طي آن رديف ها مشاهدات با&= #1585;ش در ماه هاي سال ها&= #1610; مختلف و متغيّره&= #1600;ا، ايستگاه ها&= #1610; مورد مطالعـ= 07; را تشكيل مي داد. ب= ;ا توجّه به عدم وجود مقادير بارش در بعضي از ماه هاي سال در پنج ايستگاه مور= 83; مطالعه،<= span lang=3DAR-SA style=3D'font-size:13.0pt;font-family:"B Zar";mso-bidi-languag= e:FA'> اي&= #1606; مقادير با معادله خطّ= ي رگرسيوني از ايستگاه ها&= #1610;ي كه ضريب همبستگي بين آنها معادل ي= 575; بيش از 8/0 بود، محاسبه گرديد.پس از تكميل ماتري= 87; اوّليّه، ابتدا مقادي= 85; كواريانس استخراج شد. بر اين اساس مقدار كواريانس وابستگي خطّي د= و متغيّرتصا= دفي را مشخّص نمود. در اين رابطه مقادي= 85; كواريانس بي= 06; دو ايستگاه د= 585; صورت وابستگ= 10; خطّي مثبت، داراي علامت مثبت و در غير اين صورت منف= 610; خواهد بود. نه&#= 1575;يتاً ماتريس 26×26 ساخته شد كه در مراحل بعد= 610; بااستفاده ا= 86; امكانات نرم افزار كامپيوتري «SPSS 6= .<= span dir=3DLTR style=3D'font-size:11.0pt;font-family:"Arial Alternative";mso-asc= ii-font-family: "Times New Roman";mso-hansi-font-family:"Times New Roman";mso-bidi-font-fam= ily: "B Zar";mso-char-type:symbol;mso-symbol-font-family:"Arial Alternative"'>0= تحت Windows<= span lang=3DAR-SA style=3D'font-size:13.0pt;font-family:"B Zar"'> » تحليل گرديد.

با توجه به استفاده از مقادير كواريانس در اين مطالعه بنظر مي رسد ك&#= 1607; چهارده سال آماري براي اين كار كافي باشد؛ به= دل&= #1610;ل آن كه:

1- اساساً داده ها بر مبناي كواريانس بي= 06; مقاير بارش ايستگاهي بوده كه در آن عملاً امكان ايجاد مقادير بالا= 10; اختلافات كه شايد با چند بي نظمي ماهانه حاصل شود، وجود ندارد.

2- بنظر مي رسد كه 156 ماه براي تحليل كافي باشد.براي اي= 606; كه ضرايب كواريانس ثبات لازم را دارد؛ به گ = 8;نه اي كه حتّ= ي اگر چند ماه استثنايي در طول دورة= آماري وجود داشته باشد،= 78;أثي&= #1585;ي در فرآيند تحليل نخواه= 83; داشت.

3- از نظ= 585; سينوپتيكي ايستگاه ها&= #1610; مورد مطالعه در مسير توده هاي ورودي به ايران قرار داشته و از اين جهت ب= نظرمي رسد كه اختلافات خيلي زياد در آنها از نظر م&#= 1606;طقي زياد وجود نداشته و ليك= 606; از نظر نحوه و &= #1670;گونگي تأثير در مناطق مختلف طبيعتاً اختلافاتي خ= 08;اهد داشت.

روش بررسي داده ه= 575;

تكنيك تحليل مؤلّف= 07; هاي اصلي يكي از ساده ترين روش هاي چند متغيّ= ره است كه هدف آن يافتن تركيب= 75;تي است از p متغيّر x₁,x2,…,x_p جهت ايجاد شاخص هاي غير همبسته(مستق= 04;) z₁,z₂,…,z_p كه به نوعي متغيّرمرك= ّب م= ي باشند (مانلي137= 3). عدم همبستگي بين شاخص ها به اين معنا است كه آنها جنبه هاي متفاوتي از داده ها را اندازه گيري
مي نمايند .بنابراين در تكنيك مذكوž= 5; هم&= #1608;اره اين اميد وجود دارد كه واريانس ها&= #1610; بسياري از مؤلّفه ها آنقدر كم باش= 583; كه بتوان از آن صرفنظر كر= 583;. در اين صورت تغييرات در مجموعة داده ها مي تواند به &#= 1591;ور كافي به وسيل= ة تعداد كمي از متغيّرهاي= z<= span dir=3DRTL> با برخورداري ا= 86; واريانس ها&= #1610; قابل توجّ= ه توضيح داده شوند و لذا اين تكنيك روشي براي خلاصه نمودن اطّلاعات زياد بوده،= ب= ه &#= 1591;وري كه نتايج نيزمي بايست از نظر مفهوم معني دار باشند.تو= 590;يحات تفضيلي مربو= 91; به اين تكنيك در كتب آماري چند متغيّ= ره قابل دسترسي است.

بر اين اساس ماتريس كواريانس ايستگاه ها با تكنيك تحليل مؤلّف= 07; هاي اصلي برر= 587;ي گرديد كه طيّ آن سه مؤلّفه كه حدود93 در صد از واريانس كلّ داده ها را توجيه مي كر&= #1583;ند و مقادير ويژة١ آنها بيش از يك يا 6/0بوده استخراج گرديد. اين مو&#= 1590;وع بدان معنا اس= 578; كه حدود 7 درصد از واريانس ك= 607; بيان نشده است، مي توانست احتمالاً با وجود ايستگا= 07; ها&= #1610; بيشتر و همچنين افزايش طول دورة آماري د= 585; تحليل اضافه گردد. با استفاده از سه م= ؤل<= span lang=3DFA style=3D'font-size:13.0pt;font-family:"B Zar";mso-bidi-language:F= A'>ّفة مذكور از طري= 602; برآورد رگرسيوني ماتريس امتي= 75;زات مؤلّفه اي استخراج گرديد. در عين حال به لحاظ مشخّص ساختن نحوة تغييرا= 78; آنها در ايستگاه ها&= #1610; مختلف نقشه هاي تغيير پذيري مؤلّف= 07; ها ترسيم گرد= 610;د.

در مرحلة بعد با تجزية خوشه اي ماتريس امتيازات مؤلّفه اي ، فرآيند گروه بن&= #1583;ي انجام شد تا بدين صورت ايستگاه ها از نظر رژيم بارش دقيقاً تفكيك شوند . براين اساس ب= 575; استفاده از روش هاي رياضي در يك مدل n بُعد&#= 1610; كه در آن هر ايستگاه به= عن&= #1608;ان يك نقطه در فضاي مؤلّفه اي n‌ بُعدي بودند= 48; موجب گرديد ت= 575; ايستگاه ها&= #1610;ي كه به همديگر نزديك اند ب= ه لحاظ تشابه د= 585; امتيازات مؤلّفه اي شا= 606; خوشه بندي شوند. در اين مطالعه اين فرآيند از طر= 610;ق روش خوشه بند= 610; سلسله مراتب= 10; صورت گرفت كه نتيجة مذكور به= صو&= #1585;ت يك درخت رواب= 591; (يا نمودار ) درختي٢ حاصل گرديد.

در مرحلة سو<= /span>ّم و آخرين مرحله ناحيه بندي بارش مبتني بردرخت رواب= 91; و همچنين فاصلة بين ايستگاهي و   حتّي الامكان توپوگرافي منطقه صورت گرفت.

يافته ها

     &= #1576;ا توجّه به اين كه ميزان همبستگي مؤلّفه ها و ارتباط درون= 10; بين متغيّ= ر ه= ا در صورت تجمّع حول يك مؤلّف= 607;، تعيين كنندة ارتباط مثبت = 608; بالعكس ارتباط منفي مي باشد؛= لذا دراين راستا مي توان مؤلّفه ها را نامگذاري نمود. در اين مطالعه نامگذاري روند مشكل= 5;ت زيادي دارد= ، چر= ا كه متغيّ= ره&= #1575; در واقع مقاديركوار¡= 0;انس ايستگاه ها مي باشند و ب = 7; اين جهت رواب= 591; بين متغيّ= ره&= #1575;ي اوّليّه نيز در روند نامگذاري مورد استفاد= 07; قرار خواهند گرفت . بر اساس تحليل مؤلّف= 07; هاي اصلي كه ا&#= 1606;جام شد ، مؤلّفه هاي زير استخراج گرديد كه عبا= 585;تند از:

1- م<= /i>ؤل<= /i>ّفة بارش فصل خشك:

اين مؤلّفه 6/72 در صž= 3; از واريانس ك= 604; را توضيح مي دهد و مهم تر&= #1610;ن مؤلّفه بين آنهاست . همان گونه كه در نقشة= شمارة (1) ديده مي شود ، منحني صفر بخ= 588; ها&= #1610; شمالي و جنوب= 610; منطقه را جدا نموده است،= ضم= ن آن كه مقادي= 85; مثبت از 33/2 در سردشت به= طر&= #1601; شرق روند كاهشي را نشا= 606; مي دهد . در صورتي كه مناطق شمالي مقادير منفي را به خـود اخ&#= 1578;صاص داده كه در آستارا مقـدار آن بـ= 607; 27/2 مي رسد . تطبي= 602; اين مقادير ب= 575; متغيّرهاي اوّليّه نشان مي دهد كه كلّيّ= ة ايستگاه ها&= #1610;ي كه داراي بار مثبت هستند ا= 586; بارش تابستاني خيلي اندك و عمدتاً صفر برخوردارند كه با كاهش بار مثبت و گرايش به بار منفي ميزان آ= 606; افزايش مي يابد؛ چنان= ; كه مثلاً مقدا= 85; بارش تابستاني در طول دورة آماري در ماك= 608; 15 تا 20 درصد( با بار مؤلّفه اي922/0-) و در جلفا به 5 تا 30درصد = 8; (با بار مؤلفه اي 5/1-) مي رسد، ض= 605;ن آن كه مقدار آن در پارس آباد به 15 تا 30 درصد و در آستارا به 25 تا= 35 درصد بالغ مي شود . اين درحالي است ك= 607; مقدار بارش زمستاني درسردشت بين 30 تا 50 در صد (با بيشترين بار مثبت ) و در آست= ارا به 20 تا 25 درصد م= 610; رسد . وقوع چنين وضعيتّي ناشي از استقرار پر فشار مجاور مداري دراير= 75;ن بوده كه باعث مي گردد ت= ا &#= 1593;ملاً بارش چندي در تابستان بوقوع نپيوندد؛= ضمن آ = 6; كه عدم استقرار آن در روي درياي خزر موجب جريا= ن توده هواهاي مرطوب و وقوع بارش در آستا= 585;ا مي گردد (عليجاني 1376) . از طرف ديگر دربخش شمالي منطقه نيز تضعيف اندك اين پر فشار و نيز كوهستان= 10; بودن موجب بارش هاي تابستاني مي باشد . به عبارت ديگر اين مؤلّفه د= 585; ارتباط با استقرار پرفشار مجاو= 85; مداري و عدم ب&#= 1585;قراري جريان بادها= 10; مرطوب غربي د= 585; خشك بودن تابستان و عد= 605; استقرار پرفشار مذكو= 85; و يا تضعيف آن و همچنين كوهستاني بودن موجب بارش تابستا= 06;ي درپاره اي ديگر از نقاط منطقه است.بنابراي= 06; مي توان نتيجه گرفت ك= 607; استخراج چني= 06; مؤلّفه اي حاكي از يكنواختي رژيم بارش درمنطقه بود= 07; كه طيّ آن ك = 4;ّي<= span lang=3DFA style=3D'font-size:13.0pt;font-family:"B Zar";mso-bidi-language:F= A'>ّة نقاطي كه تغييري را نسبت به اين رژيم نشان مي دهند از نقاط ديگر بر حسب (حت<= /span>ّي كمترين) مقدار اختلا= 01; تفكيك مي شو&= #1583; .

2- مؤل= 17;فة تمركز اصلي بارش:<= /o:p>

اين مؤلّفه نيز 6/13 درصد از واريانس كل ر= 575; توضيح مي دهد. بررسي تغيير پذيري فضايي مؤلّفه بيانگر اين نكته است كه منحني صفر تقريباً همانند مؤ= لّفة اوّل، حد فاصل بخش ها&= #1610; شمالي و جنوب= 610; منطقه قرار گرفته است. بررسي مقادي= 85; نيز نشان مي دهد كه ماكو با داشتن مقد= 575;ر 43/1- بيشترين باž= 5; منفي و آستار= 575; با مقدار 12/3 بيž= 8;ترين بار مثبت را به خود اختصا= 589; داده، ضمن آن كه مقادي= 85; مثبت به سمت جنوب روند افزايشي داش= 78;ه، به= طوري كه حدّاكثر آن د= 585; ايلام به 74/1 مي رسد. بررسي وضعيّت بارش ايستگا= 07; ها&= #1610;ي كه داراي بارمنفي هستند نشان م= 610; دهد كه در آنها بهار و پاييز پر باران ترين فصول بارش طيّ سا= ل بوده، چ= نانچه &#= 1601;قط در بهار بيش از 45 در صد بارش سالانه نازل مي شود، ضمن آ = 6; كه = بيش از 10درصد بارش سالانه نيز د= 585; فصل تابستان = 576;وقوع مي پيوندد. بررسي پارامترهاي آماري اين اي= 587;تگاه ها نشان مي ده&= #1583; كه درايستگا= 07; ها&= #1610;ي كه مقادير منفي بالايي دارند، ضريب تغييرات هم در مقطع سالانه و هم در طول دورة آماري و همچنين انحر= 75;ف معيار زياد م= 610; باشد و به عبارت ديگر بارش اين ايستگاه ها داراي نوسانات زيادي است. بررسي مقادي= 85; ايستگاه ها&= #1610;ي هم كه داراي مقادير مثبت مي باشند حاك= 610; از اين نكته است كه تمركز بارش آنها درپاييز (حدو= 583; 45 درصد) و زمستا= ;ن (حدود 50 درصد) بوده، &#= 1590;من آن كه به= جز آستارا ساير نقاط كّلاً داراي تابستان كاملاً خشك هستند. از طرف ديگر ،= اي&= #1606; ايستگاه ها داراي انحرا= 01; معيار بارش كمي مي باشند . تمركز فصلي بارش عمدتاً در ارتباط با زمان ورود و چگونگي گستر= 88; بادهاي غربي است، چنان كه بادهاي غربي ابتدا از آذربايجان وارد ايران شده و به تد&= #1585;يج تا اواخر پاييز همه جا= 610; ايران را مي گيرند (عليجاني،= 1376 ص 128) &= #1608; لذا بارش شما= 604; منطقه در پاييز شدّ= ت م= ي يابد كه البتّه ب= ه &#= 1583;ليل نفوذ توده ها= 610; سرد از منطقة قفقاز كه موجبات كم شد= 606; گنجايش بخار = 608; نهايتاً كمي بارش مي شود، مقدار بارش نزول مي يابد. درعين حال دو= 585;ي منطقة آذربايجان ا= 86; مسيرهاي سيكلوني سبب تشديد اين ام= 585; شده و موجب مي شود كه بارندگي دورة سرد آذربايجان كمتر از زاگرس باشد (همان، ص 130). اي= ن وضعيّت سبب مي شود كه بارش به طرف زمستان در بخ= 588; ها&= #1610; جنوبي منطقة مورد مطالعه هم از نظر مقدار و هم از نظر وسعت گست= 585;ش يابد. در بهار به دليل عقب نشيني بادها= 10; غربي به طرف شمال ، بارش در زاگرس (بخش ها&= #1610; جنوبي منطقة &#= 1605;ورد مطالعه) كم شده ولي بارش در آذربايجا= 06; به جهت ورود بادهاي غربي = 608; ورود رطوبت مديترانه اف= 86;ايش يابد (همان،= ص134). در عين حال وجود شرايط همرفت دامنه اي بر اثر تابش عمودي آفتاب بر دامنه ها و گرم تر شدن آنها نسب= 578; به آتمسفر مجاور، باعث ايجاد باران ها&= #1610; فراوان بهار= 07; مي شود (همان، ص140). <= o:p>

3- مؤلّفة= اف= ت محلّي بارش:

اين مؤلّفه حدود 7/6 درصد از واريانس كل ر= 575; توضيح مي دهد. بررسي نقشة= تغيير پذيري اين مؤلّفه نشان مي دهد كه به جز دو بخ= 588; از منطقه يعن= 610; شمالشرق (بالاخص آستا= 585;ا)‌ و غرب آن (سردشت و پيرانشهر) سا= 610;ر نقاط دارا= ي ضريب منفي مي باشند؛ به= طو&= #1585;ي كه مي توان ا= براز نمود كه اين مؤلّفه از غر= 576; به شرق روند نز&= #1608;لي دارد و ليكن به &#= 1591;رف شمالشرق منطقه مقدار آن دوباره به سوي بار مثبت گرايش پيدا م= 610; كند و با تطبي= 602; نقشة تغيير پذيري امتيازات مؤلّفه اي و همچنين پارا= 05;ترهاي آماري و متغيّره&= #1575;ي اوّليّه مي توان اين مؤلّفه را به &#= 1606;ام افت محلّ= ي بارش نامگذاري نمود. بررسي مقادي= 85; بارش سالانه حاكي از كاهش بارش به طرف شرق مي باشد؛ چنان كه بارش در سردش= 578; 853 ، سقز 7/512، تكاب= 376 و زنجان 289 ميلي= ; مت&= #1585; است. درعين حال،= در شمالشرق منطقه با عبو= 585; از ارتفاعـا= 78; ساحـلي دريـاي خزر (كوه هاي طالش) به 1318 ميل= 10; مت&= #1585; در آستارا مي رسد. به طور مسلّم اين فرآيند ناشي از مجاورت و واقع شدن در مسير بادهاي مرطوب حاصل م= 610; شود كه در اين خصوص هر قدر ايستگاه مور= 83; نظر در امتدا= 583; مسير باد مرطوب باشد، بارش بيشتري را به خود اختصاص مي ده= 583;، ضم= ن آن كه ميزان انحراف معيا= 85; و ضريب تغيير= 75;ت آن نيز كم مي شود . اين ويژگي بخش ها&= #1610; مختلف دقيقا= 11; ناشي از اوضا= 593; سينوپتي= كي حاكم بر منطق= 607; است . بنابراي= 606; بر اساس اين مؤلّفه كلّ= ي<= span lang=3DFA style=3D'font-size:13.0pt;font-family:"B Zar";mso-bidi-language:F= A'>ّة ايستگاه ها&= #1610;ي كه داراي بار مثبت هستند، داراي بارش بالاتر همرا= 07; با تغييرات ك= 605; و ايستگاه ها&= #1610; با بار منفي داراي بارش بالنّسبه كمتر همراه ب= 575; تغييرات زيادي مي باشند. بررسي نقشة طبيعي ايران و انطب= 575;ق نقشة تغيير پذيري اين مؤلّفه نشان مي دهد كه بخش ها&= #1610;ي كه داراي بار مثبت بالايي مي باشند،= از پوشش گياهي غني برخوردارن= د كه از آن جمله مي توان به جنگل ها&= #1610; مناطق مرزي غربي و جنگل ها&= #1610; ارسباران و شمال اشاره نمود.

&n= bsp;

نقشة 1- توزيع فضايي امتيازات مؤلّفه اي بارش فصل خشك

ن= قشة 2- توزيع فضايي امتيازات مؤلّفه اي تمركز اصلي فصول بارش

        &= nbsp;           &nbs= p;            &= nbsp;          <= span lang=3DFA style=3D'font-size:11.0pt;font-family:"B Zar";mso-bidi-language:F= A; font-style:normal'>

&nbs= p;

نقشة 3- توزيع فضايي امتيازات مؤلّفه اي آف= 578; محلّي بارش=

گر&= #1608;ه بندي و ناحيه بندي

در اين مرحله، فرآيند گروه بن&= #1583;ي و ناحيه بندي به صورت كاملاً كمّ= ي و مبتني بر اصو= 604; رياضي و آمار= 610; صورت گرفت. در اين مطالعه گروه بندي با استفاده ا= 586; يك فرآيند رتبه اي جهت شناخت ماهيّت و تعداد مناطق به &#= 1575;نجام رسيد. اين كار پس از بررسي گسترد= 07; و مقايسة تعد= 575;د الگوريتم ها١و بررسي ادبيّات مربوطه صورت گرفت و بر اين اساس روش «و= ارد» ب= ه &#= 1593;نوان بهترين روش خوشه بندي تج= 605;ّعي رتبه اي انتخاب ش= د. در اين روش خوشه بندي، درهر قدم در فرآين= 583; خوشه بندي دو خوشه كه كمترين افزايش را در جمع خطاي مرب= 593;ّات دارند، بدست مي آيند كه با تكرار فرآين= 83; مذكور كلّ= ي<= span lang=3DFA style=3D'font-size:13.0pt;font-family:"B Zar";mso-bidi-language:F= A'>ّة خوشه ها حاصل مي شوند. به عبارت ديگر د= 585; روش «وارد» ميانگين ها&= #1610; خوشه اي بعد از محاسبه با فاصلة اقليدسي تطبيق يافته = 608; نهايتاًخوش = 7; ها بدست مي آيند. بعد از ف&= #1585;آيند مذكور چهار گر&= #1608;ه اصلي استخرا= 80; گرديد. بر اين اساس ايستگا= 07; آستارا به= عن&= #1608;ان اولين گروه و به عبارتي تنها ايستگا= 07; منطقة مورد مطالعه م= ي باشد كه اوّ= لي&= #1606; گروه رژيم بارشي را به خود اختصاص داده است. اين ايستگاه داراي حدّ= اك&= #1579;ر كواريانس مي باشد. ايستگا= 607; مذكور بيشتر= 10;ن بارش خود را در پاييز و زمستان دريافت مي نم= 575;يد؛ ضمن آ ن<= span lang=3DAR-SA style=3D'font-size:13.0pt;font-family:"B Zar";mso-bidi-languag= e:FA'> كه داراي نوسانات بار= 88; فصلي و سالانة كم= ي است &#= 1608; پر باران تر&= #1610;ن ايستگاه درمنطقة= مورد مطالعه است. اين ايستگاه در طول سال داراي بارش م= 610; باشد. هر چند در بعضي از ما&#= 1607; ها&= #1610; سال همچون فص= 604; تابستان ميزان بارش ك= 605; مي شود، ولي مق&= #1583;ار آن به صفر نمي رسد. اين ايستگاه در حاشية ساحل جنوبغربي خز= 85; و در معرض بادهاي مرطوبي است ك= 607; در جنوبغربي خزر به وزش در مي آيند و مهم تر&= #1610;ن عامل بارش عوامل دينام= 10;كي مي باشد كه به &#= 1589;ورت همرفت وزشي درناحيه بوقوع مي پيوندد (عليج= 575;ني، ص 108). = در فصل پاييز با توجّه به عبو= 585; زبانه هاي پر فشار سيبري ا= 586; روي درياي خز= 585; و تغيير ماهيّت آ= ن، مقدار و تعدا= 583; روزهاي بارش درجنوبغربي درياي خزر و از &#= 1580;مله آستارا افزايش مي يابد(همان،= ص112). د= 585; گروه دوّ= م ايستگاه ها&= #1610; پيرانشهر و سردشت قرار دارند كه بعد از آستارا در ردة دوّم مقدار كواريانس قرار گرفته اند. اين دو ايستگاه در غرب منطقه و در حاشيه مرز ايران و عراق واقع شده اند. ناحية مذكور بعد از آستارا پرباران ترين ناحية منطقه مورد مطالعه است.

ش= كل 1- نمودار درختي گروه= بندي رژيم هاي بار= 588;

        =             &nb= sp;

ن= قشه 4- نواحي بارش منطقه مورد مطالعه<= /b>

&#= 1583;ر اين ناحيه بارش تابستاني در حدّ صفر بوده و كاملاً خشك است ، ضمن آن كه فصول بارشي آ= 606; به ترتيب بها= 585; ، پاييز و= ; زمستان همرا= 07; بانوسانات فصلي و سالان= 607; مي باشد. اين ناحيه كوهستاني بوده و به لحاظ واقع شد= 606; در مسير بادهاي بارا= 06; آور غربي از بارش بالاتر= 10; برخوردار اس= 78;. شروع بارش ناحيه از پاييز ناشي ا= 586; عقب نشيني پر= 601;شار جنب حارهّ= اي به سمت جنوب و ورود بادهاي غربي ابتدا ا= 586; آذربايجان ب= 07; ايران است (همان ، ص 128). به عبارت ديگر ع= 604;ّت اصلي فراوان= 10; بارش اين ناحيه گسترش موج كوتاه بادهاي غربي = 608; نيز ورود سيكلون ها بوده كه علاو= 607; بر فراهم نمودن عامل صعود، رطوبت درياي مديترانه را به آن وارد مي نمايد كه الب= 578;ّه عامل ارتفاع ناحيه نيز آن &#= 1585;ا تشديد مي نمايد (همان، &#= 1589; 145). در عين حال بيشتر بارش ها&= #1610; اواخر زمستان و بها= 585; نيز بر اثر صع&#= 1608;د همرفت دامنه اي انجام مي گيرد.

&#= 1576;خش شمالي منطقة مورد مطالعه در قالب س= ه &#= 1586;ير گروه است. در بررسي اوّ= لي<= /span>ّه مشخص مي شود كه زير گروه ها&= #1610; شمالي و شمالشرقي بارش كمتري ر= 575; نسبت به زير گ&#= 1585;وه سوّم دارن= د<= span lang=3DFA style=3D'font-size:13.0pt;font-family:"B Zar";mso-bidi-language:F= A'>؛ چنان كه ايستگاه ها&= #1610; مرزي شمالي منطقه در بردارندة= كم باران ترين ايستگاه ها&= #1610; گروه و كلّ= منطقة مورد مطالعه مي با= 588;ند.= اين در صورتي است كه ايستگاه ها&= #1610; اطراف درياچة اروميّه بارش بالنّ= سب&= #1607; بالاتري دارند كه اي&= #1606; امر ناشي از دور شدن از مسير سيكو= ن<= span lang=3DAR-SA style=3D'font-size:13.0pt;font-family:"B Zar";mso-bidi-languag= e:FA'> ها&= #1610; ورودي به ايران و كم شدن ميزان رطوبت توده هاي مرطوب به سمت &#= 1588;رق در پي از دست دادن رطوبت د= 585; طيّ مسير
مي باشد . به عبارت ديگر، از محور سردشت ـ سقّز به طرف شمال با دور شدن از مسير بادهاي غربي= 48; ميزان بارش ك= 605; مي شود كه بدين لحاظ ني= 586; درايستگاه ها&= #1610; مرزي شمالي بارش كمي بوقوع م= ي پيوندد . با حركت به طرف شرق اين ناحي= 607;، ميزان بارش ك= 575;هش مي يابد (اروميّه 335، تبريز 8/251 و سرا= 76; 8/241 ميلي متر)؛ ول= ي در اردبيل و خلخال به لحا= 592; ارتفاع زيادتر و نيز بعضاً ورود بخار آب (ب<= span lang=3DFA style=3D'font-size:13.0pt;font-family:"B Zar";mso-bidi-language:F= A'>ه &#= 1591;ور خيلي محدود) از منطقة خزر، رطوبت كاهش يافته و باده= اي غربي را تا حدّي جبران مي ك= ند. بررسي پارامترهاي آماري بارش منطقه نشان م= 610; دهد كه همراه با كم شدن بارش در
&#= 1575;يستگاه ها تغييرات فصل= 10; و سالانه نيز زياد مي شود. از طرف ديگر بيشتر بارش ها&= #1610; منطقه نيز عمدتاً در بهار و پاييز بوقوع مي پيوندد. هر چند آن گونه <= /span>كه قبلاً نيز اشاره شد، ورود بادهاي غربي به كشور در پاييز و در ابتدا از اين بخش از كشور شروع مي شود؛ ولي با هجوم توده ها= 610; بسيار سرد شمالي ميزان = 570;ن به طرف زمستان تقلي= 04; يافته و در عين حال در بهار نيز با عقب نشيني بادهاي غربي = 575;ز بخش هاي جنوبي كشور، مجدداً دراي= 06; بخش از كشور بارش افزايش
مي يابد و لذا مي توان ا= براز داشت كه بيشترين بار= 88; اين ناحيه درشروع و عقب نشيني بادها= 10; غربي بوقوع م= 610; پيوندد. البت= 607; در فصل تابست= 575;ن نيز بعضاً با ورود زبانه هايي از باده= 575;ي مرطوب ، قسمت= 610; از بارش سالانه حادث مي شود.

&#= 1670;هارمين ناحيه از من&= #1591;قه در قالب س= ه &#= 1586;ير گروه بوده و مشتمل بر بخش مياني، جنوب= ي و شرقي منطقه است &#= 1603;ه از سمت شرق ناحية دوّم ب= ه &#= 1591;رف منتهي اليه شرقي و جنوبي مي باشد. زير ناحية اوّل درشرق ناحية دوّم قرار گرفته و ش= امل &#= 1575;يستگاه ها&= #1610; مهاباد،= سق&= #1586; و بيشترين بارش نسبت به ساير ايستگا= 07; ها&= #1610; ناحيه (به استثناي ايلام) را دا&= #1585;د. بنظر
مي رسد= ; كه &#= 1606;زول بارش در ايستگاه ها&= #1610; مربوط به اين زير ناحيه= به لحاظ كم شدن ارتفاع و نيز كاهش مقدار رطوبت نسبت ب= 607; ناحية دوّم منطقه مورد مطالعه باشد. كاهش بارش به &#= 1591;رف شرق در زير ناحية دوّم ن= يز ادامه مي ياب= 583;، به نحوي كه ديگر عامل ارتفاع نيز تأثير زيادي در افزايش بارش ندارد (مثلاً زنجان با ارتفاع 1663 متر داراي 8/288 ميلي مت&= #1585; درمقابل سقّز ب= ا ارتفاع 1523 متر داراي 7/512 ميلي مت&= #1585; بارش است) كه مسلّماً ادامة كم شدن ميزان رطوبت توده هاي مرطوب غربي د= 585; طيّ مسير و نيز محصور شد= 606; بخش شرقي در بين ارتفاعا= 78;، موجبات اين نزول مي باشد. از طرف ديگر، بارش به سمت جنوب (زير ناحية سوّم) ت= ;ا ايلام افزاي= 88; يافته و سپس دردهلران به = 588;دّت ك= اهش پيدا مي كند. اي= ;ن فرآيند ناشي از استقرار ايستگاه ها&= #1610; مذكور در دامنه هاي غربي زاگرس و واقع شدن در مسير بادهاي غربي است كه علاوه بر فراهم كردن عامل صعود ، سبب ورود رطو= 576;ت درياي مديترانه به ناحيه مي شو&= #1583; ، به طور ح= تم &#= 1601;راواني بارش درقسمت ها&= #1610; غربي ناحيه د= 585; ارتباط با عامل ارتفاع = 608; استقرار در مسير جريان بادهاي غربي بوده كه به سمت شرق با تضعيف ميزان رطوبت (حتّ= ي ب= ا زياد شدن ارتفاع) و محصور شدن در بين ارتفاعا= 78;، به طرف جنوب (دهلران) با كاهش &#= 1575;رتفاع و دور شدن ازمسير ورود سيكلون ها = ، تقليل مي يابد. بديهي است كه تغييرات فصل= 10; بارش ناحيه ا= 586; نظر كمّي درارتباط با بادهاي غربي = 608; تغييرات كيف= 10; آن با فصل و عامل ارتفاع مرتبط است.

نت&= #1610;جه گيري

با توجّه به اين كه مقادير كواريانس امكان مقايسة دقيق تر بارش را هم از نظر تغييرات در طول دورة آماري فراهم كرده و همچني= 606; تغييرات در ايستگاه ها&= #1610; مختلف منطقه را كه شايد به نحوي تحت تأ= ثي&= #1585; عوامل سينوپتيكي حاصل شده و رژيم مشخّ= صي = را &#= 1576;ر منطقه ديكته مي كند، نشا= 06; مي دهد؛ لذا نسبت به استفاده ا= 586; روش هايي چون ضريب همبستگي ،= قا&= #1576;ليّت بالايي دارد. مخصوصاً كه مقادير كواريانس ني= 86; از طريق روش ها&= #1610; آماري چند متغيّره همچون تحليل مؤلّفه هاي اصلي تحليل گردد. استفاد= 607; از ضرايب كورايانس همراه با روش &#= 1570;ماري چند متغيّ= ره تحليل مؤلّ= 01;ه هاي اصلي در مطالعات اقليمي كشورما از نوعي خلاء برخوردار اس= 78; . در اين مطالعه فرآي= 06;د مذكور بر روي داده هاي بار= 588; ماهانة 26 ايستگاه در شمالغرب و غر= 576; كشور انجام و &#= 1587;پس مؤلّفه هاي حاصله از طري= 602; روش خوشه بند= 610; «وارد» تحليل و نواح= 610; بارشي به= صو&= #1585;ت كمّي استخرا= 80; شد. بررسي ها نشان مي دهد كه نواحي مستخرج،= تطبيق خيلي مناسبي با وضعيّت سينوپتيكي بخش هاي مختلف و نيز ويژگي هاي توپرگرافي آنها دارد؛= چن= ان كه در اين ناحيه بندي بر خلاف ناحيه بندي ها&= #1610; گذشته، ميان= گين ها&= #1610; ايستگاهي اث= 85; كمتري در ايجاد نواحي بارش داشتند. به طوري كه در بين يك گروه، بعضاً ايستگاهي داراي بارش بالا و ايستگاهي دي= 11;ر داراي بارش كمتر مي باشد. مسلّ= ما&= #1611; با توجّه به آن كه در روش مطالعة تحقيق حاضر ك= 604;ّي<= span lang=3DFA style=3D'font-size:13.0pt;font-family:"B Zar";mso-bidi-language:F= A'>ّة نتايج به= صو&= #1585;ت كمّي استخرا= 80; شده، لذا در صورت استفاد= 07; از آمار ايست= 711;اه ها&= #1610; بيشتر، مي تواند مطابق با نيازهاي مختلف جهت بررسي رژيم بارش نقاط مختلف بسط و گسترش داده شود.

&nbs= p;

=

من&= #1575;بع و مآخذ :<= /o:p>

1-   آمار پردازان و همكاران (1377)، راهنماي كاربران SPSS 6= .<= span dir=3DLTR style=3D'font-size:11.0pt;font-family:"Arial Alternative";mso-asc= ii-font-family: "Times New Roman";mso-hansi-font-family:"Times New Roman";mso-bidi-font-fam= ily: "B Zar";mso-char-type:symbol;mso-symbol-font-family:"Arial Alternative"'>0= For Wind= ows جلد دوّ= م، چاپ اول، مرك= 586; فرهنگي حامي.

2-&n= bsp; سازمان هواشناسي كشور،آمار هواشناسي ايستگاه ها&= #1610; شمالغرب و غر= 576; كشور.

3-&n= bsp; عليجان¡= 0; ، بهلول (1376)، آب و هواي ايران= 548; انتشارات دانشگاه پيا= 05; نور.<= /p>
4-&n= bsp; مانلي ، بي اف ، جي (1373)، آشنايي با روشهاي آمار= 10; چند متغيره، ترجمه دكتر محمد مقدم و همكاران، چا= 62; اول، تبريز، انتشارات پيشتاز علم.

5- Dyey.T.G.J:(1979),The assignment of rainfall station in to homogeneous geoups: An applicon of principal component analysis, Quart. J.R.Met . so. 101, 1005 – 1013 =

6- Willmott cort J. (1977). A Component analytic approach to pitation regonalization in California,Arch.= met. Geoph. Biokl., SER.B.24, 269- 281

7- Willmott Cort J. (1978), P- mode principal components analysis Grouping and precipitation regions in Cali= fornia , Arch.met. Geoph. Biokl. ,ser.B26,272- 297

8- Willmott cort J. and Gary L.Gaile, (1984) Spatial Statistics and models, Reidal Publishing company,USA

<= /o:p>

<= /o:p>